با یاد خاطرات کودکی ام از استادنورالدین زرین کلک

تحقیق :: شایاندخت عابدینی منش - 1379

خاستگاه پیدایش پرندگان در هنر عوام باعنوان اسطوره و جایگاه سیمرغ در آن میان

1- بزرگ‌پیکر و بسیار نیرومند است.

2- بر درخت ویسپوبیش یا کوه البرز آشیان دارد.

3- حکیم و داناست، عاقل بالفعل و آگاه از راز سپهر است.

4- هر دردی را شفا می‌داند و هر مشکلی را چاره‌می‌شناسد.

5- پزشک است از عهده‌ی کارهای پزشکی برمی‌آید و زخم‌ها را به آسانی با پر منقار خود التیام می‌بخشد.

"به بالا بدی چار فرسنگ مرغ       بدی نیم فرسنگ هر چنگ مرغ

به پهنا بدی باز فرسنگ بیش       یکی مرغ دانا و با رأی و کیش"

دوم- سمیرغ و تولد رستم

سوم- سیمرغ در نبرد رستم و اسفندیار

"که او هست شهزاده‌ی رزم زن      فر ایزدی دارد آن پاک تن!"

"بر آن هم نشان رخش را پیش خواست      فرو کرد منقار پر دستِ راست

برون کرد پیکان، شش از گردنش              نَبُد خسته یا بسته جائی تنش"

چهارم- سیمرغ (با نشانی اهریمنی و از نوع آن) در هفت‌خوان اسفندیار

•سیمرغ و عطار

هست ما را پادشاهی بی‌خلاف    در پس کوهی که هست آن کوه ِقاف

نام او سیمرغ، سلطان طیور        او به ما نزدیک و ما زو دورِ دور

در حریم عزّتست آرام او             نیست حدّ هر زبانی نام او

دایماً او پادشاه مطلق است       در کمال عزّ خود مستفرق است

"هر لباسی کان به صحرا آمده است      سایه‌ی سیمرغ زیبا آمده است"

گر تو را سیمرغ بنماید جمال                 سایه را سیمرغ بینی بی‌خیال

گر همه چل مرغ و گر سی مرغ بود       هر چه دیدی سایه‌ی سیمرغ بود"

• سیمرغ، عنقا، رخ و طایر قدسی

1-سیمرغ نیکوکار و نیک سرشت و مربی زال

2- سیمرغ تبهکار که اهریمنی و دشمن ایران است و به دست اسفندیار روئین‌تن کشته می‌شود.

• سیمرغ و اوستا

• سیمرغ و سهروردی

• صفیر او خفتگان را بیدار می‌کند.

• نشیمن او در کوه قاف است.

• صفیر او به همه کس می‌رسد.

• همه با اویند و بیشتر بی‌‌اویند.

• سایه‌ی او علاج بیمارانی است که در ورطه‌ی علت استسقا و دق گرفتارند.

• رنگ‌های مختلف را زایل می‌کند.

• بی‌جنبش پرواز می‌کند و بی‌پر می‌پرد.

• بی‌قطع اماکن نزدیک می‌شود.

• همه نقش‌ها ازوست و او خود رنگ ندارد.

• آشیان او در مشرق است و مغرب از او خالی نیست.

خلاصه‌ای از "منطق‌الطیر" عطار نیشابوری

• همه بدو مشغولند و او از همه فارغ.

• همه از او پر و او از همه تهی است.

• همه‌ی علوم از صفیر این سیمرغ استخراج کرده‌اند.

• سازهای عجیب مثل ارغنون و غیر آن از دل او بیرون می‌آید.

• هر که پری از آن بر پهلوی راست بندد و بر آتش گذر کند از سوختن ایمن باشد.

• نسیم صبا از نفس اوست و از بهر آن عاشقان راز دل و اسرار ضمائر با او گویند.

استاد يحيي و تناسبات طلايي

استاد يحيي تار ساز، با نام اصلي هوانس آبکاريان، در سال 1254 شمسي در محله‌ي جلفاي اصفهان چشم به جهان گشود؛ پدرش خاچيک و عمويش هامبارسون علاوه بر شغل نجاري در حد برترين استادکاران، به ساخت ساز و خصوصآ تار نيز ميپرداختند.

بدليل پيچيدگي کار ساخت ساز و احتياج به داشتن تخصص‌هاي مختلف يحيي جوان با استفاده از تجارب پدر و خانواده‌ي خويش در اوان جواني شروع به ساخت تار نمود .با اينهمه بر ما پوشيده است که چرا وي در حدود سي‌سالگي از اين شغل فاصله گرفت و به کار دولتي اشتغال پيدا کرد. چنانچه از نامه‌نوشته‌شده وي که براي قدرداني از مدير مجله ناهيد (که در شماره قبل مجله از کار اوتقدير و تجليل شده است) در سال 1306 نگاشته شده است بر‌مي‌آيد وي در حدود سالهاي 1300 شمسي دوباره به کار ساخت ساز بازگشته و تا زمستان 1310 که بطور ناگهاني فوت مي‌کند بدين کار اشتغال داشته است.(براي اطلاعات بيشتر و دقيق‌تر از زندگي استاد يحيي به مجموعه مقالات آقاي دکتر ساسان سپنتا و خانم لاله جوشني در فصلنامه‌ي ماهور، شماره‌ي 31 رجوع کنيد). البته استاد يحيي اين شانس را داشته که از اطلاعات ذي قيمت خانواده استفاده کند، زيرا ساخت ساز نياز به دانستن کامل رشته هاي مختلف چون چوب‌شناسي،نجاري ،رنگ و پوشش ساز، ابزارشناسي و ... دارد که بدست آوردن تجربه در هريک حداقل يک‌دهه از عمر را نياز دارد . چنانچه بطور مثال در زمينه ابزارشناسي و کار با ابزار ، تنها براي يادگيري طرز صحيح تيز کردن ابزار به ده سال تجربه نياز است. (برگرفته از مقاله تيز کردن ابزار در کتاب لوتير تولز بولد که در آينده قسمت‌هايي از آن ترجمه و بروي سايت قرار خواهد گرفت.) و اين همه تنها بخش مربوط به ساخت فيزيکي ساز است و تخصص صدا‌شناسي و ساخت ساز خوش‌صدا و پيدا کردن ارتباط تغييرات صوتي در صورت تغيير در فيزيک ساز خود حکايت جدايي است که سالها کار مي برد. بي دليل نيست که سازندگان سازي در تاريخ ماندگار شده و بدرجات عالي شهرت و اعتبار مي‌رسند که در يک خانوده‌ي سازساز بوده باشند و در واقع در اثر استفاده از تجارب چند نسل است که فردي مي‌تواند به بالاترين سطح کيفي برسد، که نمونه آن خانواده استراديواري ونيز خانواده يحيي است. حالا شايد بهتر باشد تا با خواندن نامه‌ي استاد يحيي با چگونگي طرز فکر او و تاريخچه زندگي‌اش از زبان خودش آشنا شويم(اين همان نامه اي است که يحيي خان براي تشکر به روزنامه‌ي ناهيد نوشته است .اصل اين نامه در اثر تلاش آقاي تينوش بهرامي بدست آمده که تصوير آن در سايت ايشان قابل ملاحظه است.

آقاي مدير ،

بدون ذکر هيچ مقدمه با يک دنيا تشکر از لطف جنابعالي که نام گمنام حقير را سرلوحه يک قسمت از مقالات زيباي ناهيد قرار داده بوديد عرضه مي‌دارد که يگانه علت ترقي خارق‌العاده صنايع در ميان ملل متمدنه مغرب‌زمين همانا قدرشناسي و تشويق کاملي است که به انواع مختلف از ارباب حرف و صنايع مي‌شود، و از همين نقطه‌نظر است که مخترعين و صنعت‌کاران لايق در راه تکميل حرفه و صنعت خود حتي از بذل جان هم مضايقه نمي‌کنند! صنعت ناقابل حقير لايق آن نيست که يک قسمت ذي‌قيمت جريده محترمه ناهيد و دقت قارئين محترم آنرا ولو من باب مثال هم باشد اشغال و تضييع نمايد و اما بديهي است همين اندازه از تشويق موجب دلگرمي ساير ارباب صنايع شده و اگر ظاهرآ بازارشان رونقي ندارد لااقل روحشان بشاش و از اين سرزمين به کلي مايوس نميشوند! من باب مثل عرض ميکنم: اوقاتي که الجآ و ناچارآ دست از حرفه خود کشيدم و بنوکري دولت اشتغال داشتم در هر گوشه که بودم اتصالآ حقير را تشويق باعاده شغل اوليه‌ام مي‌نمودند، حتي اخيرآ که در قزوين اقامت داشتم سفارشات زيادي بحقير رسيد بقدري که مشتبه شده و يقين کردم که در روحيات جامعه تغييري حاصل و شايد مميزي در اصل و بدل بفرموده جنابعالي پيدا شده است. اين بود که دست از لقمه نان راحت کشيده و با شوق مفرطي با تيشه بي پير بجان تنه‌هاي درخت بارور توت و گردو افتادم! ولي افسوس که طهران همان طهران سابق و حقير هم در گوشه‌ي فراموشي باتلاف اوقات عزيز مشغول و بقول عوام هر گردي را گردو ميدانند در هر حال باز با يکدنيا تشکر از اينکه بدون هيچگونه سابقه و شناسايي از راه تلطف از اين افسرده ضعيف دلجويي فرموده‌ايد و همين اندازه از قدرشناسي حضرتعالي را بهترين اجر و مزدي براي زحمات سي‌ساله خود ميدانم.

يام افاضت مستدا

تناسبات طلايي در تار يحيي

طرح در ابعاد دقيق نيست

به بهانه بزرگداشت استاد نریمان و رونمایی از تمبری برای تولد ایشان بیستم اسفند 1390 ، تهران

با تو بگویم از پدر عود ایران استاد منصور نریمان، چهره ی ماندگار دل های ایرانی و موسیقی ایران در عالمی که از روز ازل بنای آن بر مهر استوار گردیده است، رو به منظری از رویکرد بشر می رویم که در ان ، انسان معاصر، شاید دیگر در خود یارای چالشی رای حفظ آن چه از پیش داشته است، ندارد. هر نوع تلاشی برای حفظ اصالتی، کانونی و مجمعی با عنوان "میراث دار" به دست یغمای زمان می سپارد و رو به رهی می نهد که شاید بتواند در آن "طرحی نو" در اندازد و چه بسا "حرکت از نو"؛ این حرکت ها از روی چه سنگلاخ هایی باید باشد تا بتوان مسیر دشوار زندگی را هموار نمود و شاید باید پاسی از "عمر گرانمایه" به کوششی برای هموار نمودن راه صرف شود. در طی مسیر شاید ندایی را بشنود که " مگر عمر نوح داری؟" تا کی باید تجربه های گذشتگان را "از نو" آموخت؟ و کوره راه ها را برای رسیدن به روشنایی پیمود؟ چرا دمی نگاهی به راه های رفته شده ندارد. در جواب گاه می شنویم که مقتضای دنیای معاصر است از دم غنیمتی بگوییم و شادباشی و میراث خواری. اما این جهتی است که زمانه مایل است طی کند. چرا که خلاف آن" صبر بسیار بیاید"، زانوی شاگردی زدن دل را در برابر روزگار می طلبد و سپیدی موی را در آینه ها شاهد شدن. در سرزمین ایران در طی اعصار حضور بزرگانی چون حضرت مولانا ، ابراهیم و اسحاق موصلی، ابونصر فارابی و راهروانو راهرفتگانی را شاهدیم که در تسهیل حل و پاسخ معمای پر خم حیات برای همنوعان خود همواره کوشیدند و از ظهور رسالت آفرینش الهی خود همواره چنان می درخشند که فروغ آن هنوز بر تمدن حیات بشر استیلا یافته است. از دشواری راه گفتیم و زمانه؛ روزی"بزرگی پندی آزادوار داد مرا" که حضرت حافظ با وجود مقتضیات زمانه ی خود، عاری از هر گونه انتظار از پدید آمدن فضای مطلوب، به انجام رسالت معنوی خویش چنان همت گمارد که ما اکنون میراث دار چنین گنجیم. شرایطی که خود درباره ی آن می فرماید:

" دراین زمانه حریفی که خالی ار خلل است/صراحی می ناب و سفینه ی غزل است"

                                                                 ************************************

به غیر من که اسیرم به دام طره ی دوست/ خدا خلاص کند هر کجا گرفتاری ست

دستگاه ماهور گوشه دلکش

عکس: علی پژوهشگر، نگار بوبان، شایاندخت عابدینی منش 1381

"چه جور ها که کشیدند بلبلان از دی/ به شرط آن که دگر نوبهار باز آید"

گوشه ی قرایی در مایه ی افشاری بشنوید

"بلبل عاشق تو عمر خواه که آخر / باغ شود سبز و شاخ گل به بر آید"

موسیقی

"هرگز حسد نبردم بر مسندی و مالی / الا که کرد یاری با دلبری وصالی"

چهارمضراب در مایه ی چهارگاه بشنوید

بادرج این خبر از سوی رسانه های خبری با همر دوستان نازنین روبرو شده ایم. هنوز بر این تفاخریم که همه ی آن یاران همراه ما در طی این سال ها بوده اند و خواهند بود. در29آبان امسال، خاطره ای بس شورانگیز در تالار فارابی دانشگاه محترم هنر، در عمق دل های ما و یاران همیشه همراهمان نشسته است که تکرار آن را نیز در چنین شبی در فرهنگسرای ارسباران شاهد هستیم. شادا و خرّما که در آستانه ی میلاد استاد منصور نریمان چنین شبی را در محضر گرم کانون گرم هنرپروران و هنردوستان ایرانمان به سرور نشسته ایم.

"چراغ بارقه ی آن سحاب روشن باد/ که زد به خرمن ما اتش محبت او"

شایاندخت عابدینی منش

قیطریه، تهران